Васильев Дмитрий Акимович
Мин хос эһэм Васильев Дмитрий Акимович, - А5а дойду Улуу сэриитин кыттыылаа5а, Албан аат 3 истиэпэннээх, А5а дойду сэриитин 1 истиэпэннээх уордьаннар, бойобуой мэтээллэр кавалердара, Саха өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын Үтүөлээх үлэһитэ.
Хос эьэм Васильев Дмитрий Акимович, Ньурба улууьун Акана сэлиэнньэтигэр 1914 сыллаахха 11 о5олоох саха дьаданы ыалыгар торообутэ. Ийэтэ-Анна Кононовна, а5ата-Васильев Алексей (Хамаа). Дьонноро о5обут уорэхтээх киьи буолуо диэн Акыым диэн олохтоох баай киьиэхэ ииттэрэ биэрбиттэр. Ииппит аҕата сэбиэскэй былаас сылларыгар нэһилиэгэр кинээстээбит. Акыым о5онньор эьэбитин уорэппэккэ, дьиэ ис-тас оттугэр улэлэппит. Сайынын оттуур-мастыыр, кыьынын сылгыларын, суоьулэрин корор эбит. Эьэм уөрэхтэниэн баҕаран бэйэтэ ааҕарга-суруйарга үөрэммит.
Иитиэх а5ата кытаанахтык боппутун аахсыбакка, эьэм 1935с. комсомол урдук аатын сукпут. Комсомолга киирбитин билэн баран, ииппит а5ата хорчоххой ат тэһиининэн таһыйбыт.
1941 сыллаахха ыраас халлаанна этин эппитинии, сэрии ыар сура5а дьон дууьатын аймаабыта. Кыайыы биһиэхэ чэпчэкитик кэлбэтэҕэ. Сэрии аҕалбыт иэдээнин кытта мэҥэстиһэн 1941-1942 cыллардааҕы алдьархайдаах уот кураан тыылга хаалбыттарга сутааһыны, аччыктааһыны аҕалан элбэхтэри ииннэтэлээбитэ. Элбэх оҕолоох, сэрии диэн тугун билбэтэх, саха бааһынайын дьиэ кэргэниттэн 2 – 3, онтон да ордук уолаттарын кыргыс хонуутугар атаарбыт ыаллар аҕыйаҕа суохтара.
Ити сыл бала5ан ыйыгар бырааттыы Иван, Дмитрий, Василий Васильевтар, саа – садах тутан, сэриигэ ааттаммыттара. Оттон бырааттара Игнатий 1943 сылга ынырыллыбыта. Бырааттыылартан Иван сэрииттэн дьиэтигэр эргиллибэтэ5э, ор кэмнэ сура5а суох суппутунэн аа5ылла сылдьыбыта. Кыьыл суолдьуттар дьуккуордээхтик кордооьуннэрин тумугэр буойун Иван Хамаков 1943 сыллаахха Старай Русса иьин кыргыьыыларга кыттыбыта уонна сэриилэьиигэ ылбыт быьаарытыттан олбутэ уонна Новгород уобалаьыгар Старай Русса оройуонугар комус унуо5а кото5уллубутэ быьаарыллыбыта.
Эьэм Дмитрий Акимович Ленинградскай фронт 995 стрелковай полкатын састаабыгар сэриилэспитэ. Тоьо да нууччалыы билбэтэр, сэниэлээх, айыл5аттан сытыы – хотуу киьи дьону кытта биир тылы булан, бодоруьан, элбэх до5ордоммута, кинилэртэн хаалбата5а. Ленинград фронугар разведчик быьыытынан сылдьан, немецтэр блиндажтарыгар саба туьэн, 24 фашистскай разведчигы билиэн ылбыттара.
Эьэм кэпсээниттэн «Сэриигэ Ньурбаттан ынырыллыбыппыт. Ньурба анныттан баржа5а ытаьыы, куустуьуу, харах уута элбэ5э. Борохуотунан устан истэххэ биэрэгинэн манан аттаах кыыс суурдэн, былаата субуллан иьэрэ. Кэнники истибиппит Тооролор ийэлэрэ уьу. Уорэ5э суох тыа уола нууччалыы билбэтим биир кыьал5а. Сибииртэн сылдьар Иван диэн уоллуун тапсан, до5ордоьон син боростуой тыллары санара, ойдуу уорэммитим. Иккиэн Ленинградскай фронна разведка группатыгар талыллыбыппыт. Ол сылдьан Коммунистическай партия чилиэнэ буолбутум. Разведка5а остоох туох сэбилиниилээ5ин, ханан бо5орготуулээ5ин билиэхтээхпит. Иваны кытта биир шинели саптан, биири тэлгэнэн сылдьыбыппыт. Коммунист буолан эбитэ дуу, эрэллээх уьун кыанар уолаттар этибит, олох инники сылдьарбыт. Биирдэ оннук сылдьан немец блиндаьыгар тубэстибит. Элбэх саллаат, офицер ортотугар биирдэ баар буоллубут. Тургэн туттуу, хабыр хапсыьыы. Элбэх немец охтубута, блиндаж биьиэнэ буолбута, сэрии сэбин арааьа, продукта, кэнсиэрбэ, хаьан да аьаабатах аьылыкпытын онно корбуппут, уоруу орогойо этэ. Мин уна илиибэр бааьырбытым. Уол о5о, хорсун саллаат тоьолоох олуу уора5айыттан мулчу коппутэ буолуой? Биирдэ сэрии хонуутугар немец кааскаларынан футбол тэбэн баран кэтэн кэбиспитим. Ити кааскатын кэтэ сылдьан тээтэм тоботугэр улаханнык бааьырбыта. Госпитальга врач: «Каскан олор олууттэн быыьаабыт»,- диэбит.
1943 сыллаахха эьэм биэс анаар ый госпитальга эмтэнэн баран дьиэтигэр тоннубутэ. Сэрии хонуутуттан эргиллэн кэлээт 1944-1947 сылларга Куочай Советын исполкомун бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.
Мин хос эьэм аата Ньурба сопхуос Бочуотун кинигэтигэр киллэриллэн турар. А5а дойду сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин, Үлэ бэтэрээнэ мэтээллэр кавалердара. Саха АССР Верховнай Советын, Бочуотунай грамотатынан, үрдүк көрдөрүүлээх үлэтэ бэлиэтэммитэ. Норуот хаһаайыстыбатын Үтүөлээх үлэһитэ” бочуоттаах аат инэриллибитэ.”
Эьэм эбэбин кэргэн ылбыта туспа остуоруйа. Куочайга олорон Акана атыыьыт Соппуруон кыыьын Прасковьяны, а5атыттан конулэ суох курэтэн, 1944 сыллаахха ыам ыйын 2 кунугэр ыал буолбуттара. Хос эьэм эбэбин кытта олус ытыктаһаллара уонна истинник сыһыаннаһаллара. Эьэм киэһэ эбэбин үлэтиттэн көрсөр үгэстээх уьу. Хос эьэм эбэбин кытта 7 о5ону торотон, улаатыннартаан, уорэттэрэн, улэьит онортоон, удьуорун тэнитэн билигин халын аймах буолан олоробут.
Эьэбит Дмитрий Акимович Васильев үтүө аатын үйэтитэн, Октябрьскай нэһилиэк олохтоохторо Антоновкаҕа, Куочайтан көһөн киирэн олохсуйбут дьиэлэрин оннугар үөскээбит уулуссаҕа иҥэрэн тураллар.
Тимофеев Иван, Ньурбатаа5ы техлицей
Хос эьэм Васильев Дмитрий Акимович, Ньурба улууьун Акана сэлиэнньэтигэр 1914 сыллаахха 11 о5олоох саха дьаданы ыалыгар торообутэ. Ийэтэ-Анна Кононовна, а5ата-Васильев Алексей (Хамаа). Дьонноро о5обут уорэхтээх киьи буолуо диэн Акыым диэн олохтоох баай киьиэхэ ииттэрэ биэрбиттэр. Ииппит аҕата сэбиэскэй былаас сылларыгар нэһилиэгэр кинээстээбит. Акыым о5онньор эьэбитин уорэппэккэ, дьиэ ис-тас оттугэр улэлэппит. Сайынын оттуур-мастыыр, кыьынын сылгыларын, суоьулэрин корор эбит. Эьэм уөрэхтэниэн баҕаран бэйэтэ ааҕарга-суруйарга үөрэммит.
Иитиэх а5ата кытаанахтык боппутун аахсыбакка, эьэм 1935с. комсомол урдук аатын сукпут. Комсомолга киирбитин билэн баран, ииппит а5ата хорчоххой ат тэһиининэн таһыйбыт.
1941 сыллаахха ыраас халлаанна этин эппитинии, сэрии ыар сура5а дьон дууьатын аймаабыта. Кыайыы биһиэхэ чэпчэкитик кэлбэтэҕэ. Сэрии аҕалбыт иэдээнин кытта мэҥэстиһэн 1941-1942 cыллардааҕы алдьархайдаах уот кураан тыылга хаалбыттарга сутааһыны, аччыктааһыны аҕалан элбэхтэри ииннэтэлээбитэ. Элбэх оҕолоох, сэрии диэн тугун билбэтэх, саха бааһынайын дьиэ кэргэниттэн 2 – 3, онтон да ордук уолаттарын кыргыс хонуутугар атаарбыт ыаллар аҕыйаҕа суохтара.
Ити сыл бала5ан ыйыгар бырааттыы Иван, Дмитрий, Василий Васильевтар, саа – садах тутан, сэриигэ ааттаммыттара. Оттон бырааттара Игнатий 1943 сылга ынырыллыбыта. Бырааттыылартан Иван сэрииттэн дьиэтигэр эргиллибэтэ5э, ор кэмнэ сура5а суох суппутунэн аа5ылла сылдьыбыта. Кыьыл суолдьуттар дьуккуордээхтик кордооьуннэрин тумугэр буойун Иван Хамаков 1943 сыллаахха Старай Русса иьин кыргыьыыларга кыттыбыта уонна сэриилэьиигэ ылбыт быьаарытыттан олбутэ уонна Новгород уобалаьыгар Старай Русса оройуонугар комус унуо5а кото5уллубутэ быьаарыллыбыта.
Эьэм Дмитрий Акимович Ленинградскай фронт 995 стрелковай полкатын састаабыгар сэриилэспитэ. Тоьо да нууччалыы билбэтэр, сэниэлээх, айыл5аттан сытыы – хотуу киьи дьону кытта биир тылы булан, бодоруьан, элбэх до5ордоммута, кинилэртэн хаалбата5а. Ленинград фронугар разведчик быьыытынан сылдьан, немецтэр блиндажтарыгар саба туьэн, 24 фашистскай разведчигы билиэн ылбыттара.
Эьэм кэпсээниттэн «Сэриигэ Ньурбаттан ынырыллыбыппыт. Ньурба анныттан баржа5а ытаьыы, куустуьуу, харах уута элбэ5э. Борохуотунан устан истэххэ биэрэгинэн манан аттаах кыыс суурдэн, былаата субуллан иьэрэ. Кэнники истибиппит Тооролор ийэлэрэ уьу. Уорэ5э суох тыа уола нууччалыы билбэтим биир кыьал5а. Сибииртэн сылдьар Иван диэн уоллуун тапсан, до5ордоьон син боростуой тыллары санара, ойдуу уорэммитим. Иккиэн Ленинградскай фронна разведка группатыгар талыллыбыппыт. Ол сылдьан Коммунистическай партия чилиэнэ буолбутум. Разведка5а остоох туох сэбилиниилээ5ин, ханан бо5орготуулээ5ин билиэхтээхпит. Иваны кытта биир шинели саптан, биири тэлгэнэн сылдьыбыппыт. Коммунист буолан эбитэ дуу, эрэллээх уьун кыанар уолаттар этибит, олох инники сылдьарбыт. Биирдэ оннук сылдьан немец блиндаьыгар тубэстибит. Элбэх саллаат, офицер ортотугар биирдэ баар буоллубут. Тургэн туттуу, хабыр хапсыьыы. Элбэх немец охтубута, блиндаж биьиэнэ буолбута, сэрии сэбин арааьа, продукта, кэнсиэрбэ, хаьан да аьаабатах аьылыкпытын онно корбуппут, уоруу орогойо этэ. Мин уна илиибэр бааьырбытым. Уол о5о, хорсун саллаат тоьолоох олуу уора5айыттан мулчу коппутэ буолуой? Биирдэ сэрии хонуутугар немец кааскаларынан футбол тэбэн баран кэтэн кэбиспитим. Ити кааскатын кэтэ сылдьан тээтэм тоботугэр улаханнык бааьырбыта. Госпитальга врач: «Каскан олор олууттэн быыьаабыт»,- диэбит.
1943 сыллаахха эьэм биэс анаар ый госпитальга эмтэнэн баран дьиэтигэр тоннубутэ. Сэрии хонуутуттан эргиллэн кэлээт 1944-1947 сылларга Куочай Советын исполкомун бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.
Мин хос эьэм аата Ньурба сопхуос Бочуотун кинигэтигэр киллэриллэн турар. А5а дойду сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин, Үлэ бэтэрээнэ мэтээллэр кавалердара. Саха АССР Верховнай Советын, Бочуотунай грамотатынан, үрдүк көрдөрүүлээх үлэтэ бэлиэтэммитэ. Норуот хаһаайыстыбатын Үтүөлээх үлэһитэ” бочуоттаах аат инэриллибитэ.”
Эьэм эбэбин кэргэн ылбыта туспа остуоруйа. Куочайга олорон Акана атыыьыт Соппуруон кыыьын Прасковьяны, а5атыттан конулэ суох курэтэн, 1944 сыллаахха ыам ыйын 2 кунугэр ыал буолбуттара. Хос эьэм эбэбин кытта олус ытыктаһаллара уонна истинник сыһыаннаһаллара. Эьэм киэһэ эбэбин үлэтиттэн көрсөр үгэстээх уьу. Хос эьэм эбэбин кытта 7 о5ону торотон, улаатыннартаан, уорэттэрэн, улэьит онортоон, удьуорун тэнитэн билигин халын аймах буолан олоробут.
Эьэбит Дмитрий Акимович Васильев үтүө аатын үйэтитэн, Октябрьскай нэһилиэк олохтоохторо Антоновкаҕа, Куочайтан көһөн киирэн олохсуйбут дьиэлэрин оннугар үөскээбит уулуссаҕа иҥэрэн тураллар.
Тимофеев Иван, Ньурбатаа5ы техлицей
уерэнээччитэ
Васильев Дмитрий Акимович - Дьэргэстэй