Мандарова Мария Гаврильевна

«Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» диэн Сталин мэтээлин хаһаайына, тыыл, үлэ бэтэрээнэ

Мандарова Мария Гаврильевна 1929 сыллаахха 2 Бордон нэһилиэгэр Үҥкүүлүүр Чэкээтигэр төрөөбүтэ.
Кини үс убайдара Аҕа дойду сэриититтэн эргиллибэтэхтэрэ. Аҕата фронт туһугар диэн күндү түүлээҕи бултуу сылдьан 1942 сыллаахха тымныйан сэбирҕэхтэтэн аҕыйах күн сытан өлбүтэ. Ийэтэ колхуос ыанньыксыта атын учаастакка дьиэтиттэн көһөн үлэлиирэ. Ким сэрии кэмигэр үлэҕин быраҕан кэргэҥҥин көр диэн көҥүллээн ыытыай. Эдьиийэ Дэлиэсэ колкуос үлэтигэр күнү-түүннэри үлэлээн киэһэ хойут кэлэрэ. 23 саастаах ыарахан үлэҕэ сылайбыт эдьиийэ барахсан киэһэ кэллэҕинэ, аны дьиэ ис-тас бараммат үлэтэ. Ол саҕана маһы сүгэнэн суулларан баран эрбиинэн илиинэн эрбииллэрэ. Онтон ол хайытааһына. Ол барыта ыарахан өттө улахан эдьиий үрдүнэн барара. 13 саастаах Маарыйа кыыс аҕатын өлүөр дылы ыарыылаабыта. Бурдугунан ууга хааһы оҥорон сиэтэ сатыыра, тымныйбыт атахтарын имэрийэн ириэрэ сатыыра. Ол да сыттар аҕата эрэйдээх «Бурдуккун харыстаа, элбэҕи кутума» диэхтиирэ. Үҥкүүлүүргэ биэлсэр да, быраас да суох этэ. Билиҥҥи кэм эбитэ буоллар, тыыннаах хаалыах киһи хааллаҕа...
Аҕата өлбүт сайыныттан колхуос үлэһитэ буолбута, оскуолаттан уурайбыта. Оскуола өрүс нөҥүө Араҥастаах дэриэбинэтигэр баара. Онно өрүһү туораан сатыы сылдьа сатаан баран ыалдьыбыта. Саас бурдук ыһыытыгар, сир боромньутугар, сайын от үлэтигэр, күһүн бурдук хомууругар үлэлээбитэ. Күһүн дьахталлар 1000-лыы бурдугу баайаллара, кини да онтон хаалсыбат этэ. Күһүҥҥү тымныыга тыҥырахтара бааһырара. Кыһын бурдугу оҕуһунан тиэйэн өрүс үрдүгэр молотилкаҕа аҕалаллара. Үс ат молотилка эргитэллэрэ, ону 3 оҕо буолан ат кэнниттэн батыһа сылдьан үүрэллэрэ. Хайа да тымныыга тохтоппот этилэр. Бурдугу туорааҕыттан араарбыт кэннэ ыскылаакка кутааччылар. Саас ыраастаммыт бурдугу болуотунан Ньурбаҕа киллэрэн туттараллара.
Сайын от мунньуутугар улахан дьоҥҥо нуорма 1 га 200 суотай, оҕоҕо 40 суотай этэ. Маарыйа мэлдьи нуорматын аһара толороро.
Кыһын фроҥҥа диэн куобах истээх үтүлүк, куллуку тигэллэрэ. Ону баҕар сэриигэ барбыт убайдарбар тиксиэ диэн саныыра.
Сэрии сылларыгар таһаарыылаах үчугэй үлэтин сыаналаан Ийэ дойдута «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.» мэтээлинэн оройуоҥҥа бастакылар ахсааннарыгар наҕараадаламмыта. Аҕа дойду сэриитигэр киллэрбит кылаатынан 93 саастаах аарыма кырдьаҕас билигин да киэн туттар.
1948 сыллаахха Мария Гаврильевна фронтовик Роман Егоровичтыын ыал буолбуттара. Романныын билсэрин саҕана Крупская аатынан колхуоска ферма сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ, сэбиэт депутата этэ. Киэһэ мунньах кэнниттэн ферма наадатыгар хараһыын атыылаһа маҕаһыыҥҥа киирбитэ. Арамаан онно атыыһыт этэ. «Бу кинигэни аах» диэн кинигэ биэрбитэ. Онтон ыла билсиһэн холбоспуттара. Барыта 52 сыл эйэ-дэмнээхтик олорбуттара, 9 оҕону төрөппүттэриттэн биир уол оҕолоро кыра сааһыгар өлбүтэ. Оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ үрдүк, орто үөрэхтэнэн, араас идэни баһылаан үлэлии сылдьаллар.
Мария Гаврильевна «Материнская Слава II степени» диэн орденнаах.
Пенсияҕа тахсыар дылы райсоюзка араас үлэлэргэ рабочайынан үлэлээбитэ. Үлэҕэ мэлдьи көхтөөх позициялааҕа, үрдүк таһаарыылааҕа.