Гаврильева Мария Никитична

Олоҕун оҕо иитиитигэр анаабыта

Гаврильева Мария Никитична (1935-2007) – 46 сыл стажтаах педагогическай үлэ бэтэрээнэ, тыыл, үлэ бэтэрээнэ, Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна, алын сүһүөх, саха тылын уонна литературатын учуутала.
1935 сыл ыам ыйын 3 күнүгэр Ньурба оройуонун I Дьаархан нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата Тихонов Никита Гаврильевич, ийэтэ Тихонова Варвара Михайловна III Пятилетка колхоз чилиэннэрэ этилэр, элбэхтэ оҕоломмуттарыттан 4 оҕо тыыннаах хаалбыта: Алексей, Мария, Степан, Ефим.
Мария 1943 с. күһүнүгэр Аҕа дойду сэриитэ буола турдаҕына, олорор сириттэн 7 биэрэстэ ыраах турар Томтор дэриэбинэтигэр алын сүһүөх оскуола боруогун атыллаабыта. 4-с кылааһы бүтэрбитин кэнниттэн учуутал убайын батыһан дьоннорун кытта биир сыл Акана нэһилиэгэр көһөн олоро сылдьыбыттара, доруобуйатын туругунан үөрэммэтэҕэ. Эһиилигэр дьоно Дьаарханна төттөрү көһөн кэлбиттэрэ, кыыстарын Чаппандаҕа интернакка олохтоон үөрэттэрэ ыыппыттара. Онно сылга тиийбэт курдук үөрэммитэ, дьонун, дойдутун олус ахтара.
Аҕата Никита Гаврильевич, III Пятилетка колхоз бастыҥ, туруу үлэһитэ, 1948 сыллаахха ыалдьан өлбүтэ. Улахан убайдара учуутал идэлээх Гаврильев Алексей Никитич балтын Марияны уонна бырааттарын Степаны, Ефимы аҕаларын солбуйан олохтон барыар дылы ийэтигэр иитиспитэ. Убайа Марияны Ньурбаҕа ыалга олохтоон 1-кы оскуолаҕа кэпсэтэн 5-с кылааска киллэрбитэ. Мария Никитична 1-кы оскуолаҕа ситиһиилээхтик үөрэнэн 1954 сыллаахха ситии-хотуу аттестатын ылбыта. Маҥнайгы нүөмэрдээх оскуолаҕа үөрэммит сылларын олус истиҥник ахтар этэ, «чахчы улахан буукубаттан суруллар Учууталларга үөрэммит дьоллоохпун, идэбин таларбар олук уурбуттара» диирэ.
Салгыы Бүлүүтээҕи педагогическай училищены 1956 сыллаахха бүтэрбитэ, 2-с курска сайыҥҥы сынньалаҥ кэмигэр колхозка үрдүк таһаарыылаах үлэтин иһин Бүлүүтээҕи комсомол Райкомун бочуотунай грамотатынан бэлиэтэммитэ.
Үлэтин 1956 с. Ньурбачаан сэттэ кылаастаах оскуолатын алын сүһүөх кылаас учууталынан саҕалаабыта. Ийэтин көһөрөн аҕалан бэрт кыра дьиэҕэ ыалга дьукаах олорбуттара. Үлэһит буолуоҕуттан бырааттарын көрөн-истэн, үөрэттэрэн, көмөлөһөн үөрэхтээх, үлэһит дьон буолалларын ситиспитэ, ыал буолбуттарын кэннэ салгыы кинилэр оҕолоругар, сиэннэригэр кыһамньытын ууран, олоҕун тухары күүс-көмө, үтүө сүбэһит буолбута.
Ньурбачаан оскуолатыгар 14 сыл устата оҕону иитиигэ-үөрэтиигэ ситиһиилээхтик үлэлээбитэ, нэһилиэк, оройуон общественнай олоҕор, комсомол үлэтигэр активнайдык кыттара, «Ньурба» совхоз, Ньурба оройуоннааҕы үөрэх отделын, коммунистическай партия Райкомун, Райсовет исполкомун, комсомол Райкомун бочуотунай грамоталарынан, хайҕабыл суруктарынан наҕараадаламмыта. Ньурбачааҥҥа үлэлиир сылларыгар 2 төгүл нэһилиэк депутатынан талыллан үлэлээбитэ.
1970 сыллаахха Араҥастаах алын сүһүөх оскуолатыгар учууталынан көспүтэ. ЯГУ историко-филологическай факультетыгар саха тылын уонна литературатын учууталыгар кэтэхтэн киирэн 4 курс үөрэнэн ситэтэ суох үрдүк үөрэхтэммитэ. Араҥастаахха 3 сыл үлэлээн баран 1973 сылтан Күндээдэ оскуолатыгар 29 сыл устата бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар дылы алын сүһүөх кылаас, история, саха тылын уонна литературатын учууталынан, социальнай педагогынан, продленнай кылаас иитээччитинэн үлэлээбитэ.
Күндээдэҕэ партком секретарынан, 1975 сыллаахха нэһилиэк депутатынан талыллан үлэлээбитэ, Знание общество активнай пропагандиһа, лектора этэ. 1977 сыллаахха Ньурба оройуонуттан делегатынан талыллан Саха республикатын норуот үөрэҕириитин уонна общественноһын VIII сийиэһигэр кыттыыны ылбыта. Мария Никитичнаҕа Күндээдэ оскуолатын, Күндээдэ нэһилиэгин, оройуоннааҕы үөрэх управлениетын, Райком, Райсовет исполкомун бочуотунай грамоталара, махтал суруктара кини үүнэр көлүөнэни иитиигэ үрдүк ситиһиилэрин, оройуон, нэһилиэк, оскуола сайдыытыгар биллэр-көстөр кылааты киллэрбитин туоһулууллар. 1995 сыллаахха Гаврильева Мария Никитична Күндээдэ оскуолатын уонна нэһилиэгин Бочуот кинигэлэригэр киллэриллибитэ.
1996 сыллаахха Мария Никитична республикатааҕы «Кэскил» уонна «Юность Севера» хаһыаттар редакцияларыттан эдэр ааҕааччылары патриотическай, нравственнай иитиигэ кылаатын, юнкордары кытта ситиһиилээх үлэтин иһин махтал сурук туппута.
2000 сыллаахха сыралаах үлэтэ сыаналанан Мария Никитичнаҕа Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна үрдүк аат иҥэриллибитэ. 2005 сыллаахха Кыайыыны уһансыбыт тыыл, үлэ, педагогическай үлэ бэтэрээнэ Мария Никитична Саха Сирин Президенын махтал суругунан бэлиэтэммитэ.
Биһиги, быраатын Тихонов Степан Никитич биэс оҕото, кыра эрдэхпититтэн кини ийэлии истиҥ сыһыаныгар, тапталыгар улааппыппыт, күлэн-үөрэн киирэн кэлэрин, минньигэс кэһиитин, дьикти-кэрэ остуоруйаларын, кэпсээннэрин олус да кэтэһэр этибит. 9-10 кылааска эдьиийбитигэр олорон Күндээдэ оскуолатын бүтэрбиппит, үөрэхтээх, үтүө үлэһит дьон буоларбытыгар ахсаабат кыһамньытын, көмөтүн өйдүү-саныы сылдьабыт, махталбыт муҥура суох. Тапталлаах эдьиийбитин, тыыл, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Саха сирин үөрэҕириитин туйгуна Гаврильева Мария Никитичнаны үйэтитэр туһугар, 2010 сылтан Күндээдэ оскуолатын үрдүк ситиһиилээх алын кылаас үөрэнээччилэригэр кини аатынан стипендия олохтообуппут.
Мария Никитична барыта 46 сыл устата оскуолаҕа эдэр көлүөнэни иитиигэ-үөрэтиигэ сатабылын, кыһамньытын, дууһатын, олоҕун анаабыта, киэҥ билиитинэн, ийэлии амарах санаатынан, сымнаҕас сыһыанынан, сырдыкка, кэрэҕэ, билиигэ угуйар дьоҕурунан сүүһүнэн оҕо махталын ылбыта, инники сайдыыларыгар, олоххо оннуларын булалларыгар олук уурбута, үтүө өйдөбүл, холобур буолбута.

Балта Никифорова Светлана Степановна, 2023 с.