Федоров Роман Иванович
УМУЛЛУБАТ ЧАҔЫЛЛААХ
Киһи барҕа баайа – кини сырдык-ыраас, ардыгар кутурҕаннаах-хомолтолоох, ахтыылара. Киһи бастыҥ баайа – дьон ытыктабыла, үтүө дьыалата, ыраас суобаһа. Төһөнөн киһи олоҕо толору ис хоһоонноох, соччонон кини баай буолар. Уруккуну эргитэ санаан, истиҥ иэйиилэргэ куустарар, умуллубут уоттары хаттаан күөдьүтэр, сиппэтэх санааларын сааһылыыр, ааспыты ырыҥалатар уонна... бүгүҥҥү олоҕор күүс эбинэр. Ахтыыларынан сирдэтэн, салҕыы олорор, олоххо үөрэнэр, ситэри сайдар. Сиэрдээх олоҕунан дьон ытыктабылын ылар, өйөбүл оҥостор.
Роман Иванович толору олоҕу олорон ааспыта, үгүс киһи сүрэҕэр үтүө эрэ өйдөбүлү хаалларбыта. Киһи муудараһа хас сыл олорон ааспытыттан буолбакка, олоххо төһө элбэҕи билбититтэн-көрбүтүттэн уонна тулуйбутуттан биллэр дииллэр. Кыра сааһыттан тулаайах хаалбыт оҕо олох ыарыытын-аһыытын толору биллэҕэ, оскуола саҕаттан таптаан, улахан таптал сырдык күүһүгэр толору куустардаҕа, үлэҕэ бэриниилээх сыһыанынан судаарыстыбаҕа иэһин толору төлөөтөҕө, олоҕун тухары эрэллээх доҕордорунаан толору алтыстаҕа...
Биһиги аҕабыт Роман Иванович Федоров тапталлаах Ньурбатын сайдыытыгар киллэрбит дьоһун кылаата сыл-хонук аастаҕын аайы улам сыаналанан иһэр. Кини Ньурба бөһүөлэгэ, улуус бары хайысхаларын сайдыытыгар туһуламмыт тэрээһиннээх үлэтэ, социальнай харыстабыл тэрилтэтэ уонна Ньурбатааҕы техническай лицей төрүттэниилэригэр олук уурсубута, алмаас промышленноһыгар олохтоох кадрдары иҥэриигэ үлэтэ күн бүгүн оройуон историятыгар биир суолталаах кэрчик кэминэн ааҕыллар.
Роман Иванович сыралаах үлэтэ сыаналанан, кини аата 1985 сыллаахха Ньурба бөһүөлэгин ситэриилээх кэмитиэтин Бочуот кинигэтигэр киллэриллибитэ. Р.И. Федоров аатын Убайааҥҥа сана тэриллибит уулуссаҕа иҥэрэр туһунан 2007 сыллаахха Ньурба куоратын депутаттарын сессиятыгар бигэргэтиллибитэ. 2013 сыллаахха Арассыыйаҕа социальнай сулууспа тэриллибитэ 95 сылыгар Ньурба улууһун социальнай сулууспатын үлэһиттэрин Бочуот кинигэтэ олохтоммута, онно бастакы нүөмэринэн биһиги аҕабыт аата киирбитэ.
Бар дьон туһугар үлэлээн-хамсаан олорбут киһи суола-сураҕа суох сүтэрэ сатаммат. Аҕабыт аата, сүрэҕин дьулуура, бэриниилээх үлэтэ үтүө холобур буолан, бар дьонун сырдыкка-ырааска сирдээтин, кэскили түстээтин. Ийэм Надежда Лукинична көҕүлээһининэн, биһиги дьиэ кэргэн 2012 сылтан Ньурбатааҕы техническай лицейы бүтэрэр выпускниктарга Роман Иванович Федоров аатынан анал стипендия олохтообуппут, быйыл уон иккис оҕобутугар туттардыбыт. Роман Иванович бу оҕолор кэскиллэрин туһугар туруулаһан туран үлэлээбит сырдык ырата олохторун аартыгын арыйалларыгар алгыс быһыытынан, иннилэрин диэки дьулуһууга, саҥа дабайыыга алҕаан туттарыллыбыта. Эһиилигэр, социальнай сулууспа төрүттэммитэ 95 сыллаах үбүлүөйдээх сылыгар, социальнай сулууспа сайдыытыгар дьоһун кылааты киллэрсибит үлэһиттэргэ Социальнай харалта Управлениетын бастакы салайааччыта Р.И. Федоров дьиэ кэргэнин аатыттан үбүлүөйдээх сылларга эрэ туттарыллар үрүҥ көмүс “Үтүө санаа” өйдөбүнньүк бэлиэни олохтообуппут. Бастакынан өйдөбүнньүк бэлиэни 6 киһиэхэ туттарбыппыт. Олохтоммут үгэс быһыытынан, социальнай сулууспа 100 сыллаах үбүлүөйүгэр 8 киһини бэлиэтээбиппит, 105 сылыгар – 6 социальнай эйгэ үлэһитин. Биһиги үөрүүбүт диэн, хас биирдии өйдөбүнньүк бэлиэни туппут киһи бу наҕарааданы дириҥник суолталыыр уонна дьон туһугар үлэтин дьиҥ билиниинэн ылынар.
Аҕабыт олохтон барбыта 23 сыл буолла. Ол эрэн кини аатын күн бүгүнүгэр дылы үгүс киһи истиҥ мичээрдээх, үтүө тыллардаах ахтар. Тоҕо? Тоҕо кини эппит тылларын суруна сылдьалларый, тоҕо кини илиинэн суруйан хаалларбыт докумуоннарын ууруна сылдьан тутталларый, тоҕо кини үлэни тэрийэр дьоҕурун бүгүҥҥэ диэри холобур оҥостоллоруй, тоҕо ол саҕанааҕы сыллары эргитэ саныылларый? Бу ыйытыктарга хоруйдары 20 сыл хомуйаммын, 2021 сыллаахха “Киһи киһитэ Роман Иванович. Федоров Р.И. олоҕун оҥкуллара” диэн 300 устуука тиражтаах ахтыы кинигэни таһаарбытым. Кинигэҕэ 70-тан тахса Роман Иванович туһунан бииргэ үлэлээбит кэллиэгэлэрин, үөлээннээхтэрин, доҕотторун, аймахтарын ахтыылара, 200-чэкэ дьиэ кэргэммит архыыбын хаартыскалара киирбиттэрэ. “Күн санаалаах күндү киһи” түһүмэх 2020 сыллаахха күн сириттэн күрэммит ийэбэр, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, РФ уопсай үөрэҕириитин Бочуоттаах үлэһитэ Надежда Лукинична Федороваҕа анаммыта. Киһи киһиттэн үөрэнэрэ диэн эмиэ баар, онон Роман Иванович, Надежда Лукинична туһунан ахтыылар ааҕааччыны элбэххэ үөрэппит, толкуйдаппыт буолуохтаахтар диэн эрэнэбин.
Биһиги аҕабыт Роман Иванович Федоров - “судаарыстыба иитэн таһаарбыт” тулаайах оҕото олоххо ураты көрүүлээхтик, ураты ирдэбиллээхтик, ураты эппиэтинэстээхтик олорон ааспыт эбит! Кини сырдык аата өлбөт-сүппэт үтүө дьыалаларынан бар дьон өйүгэр тыыннаах сылдьар, үйэлэр тухары сүппэт күндү кылаат буолан, оҕолорун, сиэннэрин, хос сиэннэрин өрүү байыта, араҥаччылыы, харыстыы сылдьыаҕа.
Биһиги аҕабытынан киэн туттабыт, кини ийэбитигэр тапталын, табаарыстарыгар бэриниитин, үлэтигэр дьулуурун, бар дьоҥҥо умнуллубат умуллубат чаҕыллаах олоҕун холобур оҥостобут.
Саргылана Федорова,
Арассыыйа суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ,
Р.И.Федоров кыыһа, 2023 сыл.
Федоров Роман Иванович
Федорова Надежда Лукинична
Үтүө суоллаах киhи…
Роман Иванович 1945 сыллаахха бэс ыйын 17 күнүгэр Сунтаар улууhун 2 Дьаархан нэhилиэгэр төрөөбүтэ. Бэрт кыра сааhыттан тулаайах хаалан олох эргиирин-мускуурун толору билбит киhи. Роман 5 саастааҕар аймаҕа Ыстапаан сыарҕалаах акка олордон, Сунтаарга илдьэн детдомҥа хаалларбыт, онтон ыла республика араас детдомнарыгар иитиллэн улаатар. Сунтаар, Бүлүү, Үөhээ-Бүлүү, Мэҥэ-Хаҥалас, Ньурба детдомнарыгар сылдьыбыта.
Роман 1966 сыллаахха Ньурба 1 №-дээх оскуолатын ситиhиилээхтик бүтэрбитэ. Оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр бэйэтин олус эппиэтинэстээх, бэрээдэктээх, тэрийэр дьоҕурдаах эдэр киhинэн көрдөрбүтэ. Ол иhин эбитэ буолуо, оскуоланы бутэрээтин кытта, Күндээдэҕэ кулууп директорынан ыыппыттара. Бииргэ үлэлии сылдьыбыт дьоно олус истиҥник күн бүгүнүгэр дылы саныыллар. Үлэлии сылдьан Советскай Армия кэккэтигэр ыҥырыллан барбыта. Бу ыраах Саха Сирин уола Чита куорат таһыгар сулууспалаан, артиллерийскай расчет хамандьыырынан буолбута, сержант званиетын ылбыта. 1969 сыл тохсунньу ыйдааҕы «Социалистическая Якутия» хаhыакка «О чем рассказала карточка» диэн Роман туhунан ыстатыйа тахсыбыта. «Та сторона служебной карточки сержанта Федорова, куда заносятся взыскания, чиста, как чиста совесть этого солдата перед товарищами, перед командирами. Ни единым поступком не запятнал Роман доброго имени солдата, ни в чем не отступил от строгих армейских законов. А вот поощрений в служебной карточке записано много…За время службы Роман Федоров получил около 40 благодарностей. Для молодых солдат он служит примером добросовестного выполнения воинского долга…»
Армияттан кэлээт иккис төрөөбүт дойду оҥостубут Ньурбатыгар харыс да халбарыйбакка олоҕун тиhэх күнүгэр дылы үлэлээбитэ. 1968 сылтан Убайаан оскуолатыгар 3 сыл, Гражданскай Оборона начальнигынан 6 сыл, Ньурба бөhүөлэктээҕи сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн 8 сыл, партия райкомун агитация уонна пропаганда отделын сэбиэдиссэйинэн 2 сыл, райпотребсоюз бэрэссэдээтэлинэн 3 сыл, райсовет исполкомун солбуйааччы бэрэссэдээтэлинэн 2 сыл уонна 1992 сылтан Улуус дьаhалтатын баhылыгын солбуйааччытынан 8 сыл үлэлээбитэ. Үлэлии сылдьан 80-с сылларга Хабаровскайдааҕы үрдүкү партийнай оскуоланы бүтэрбитэ.
Ханнык да дуоhунаска үлэлээбитин иhин Роман Иванович бэйэтин айымньылаах, үлэhит киhинэн көрдөрбүтэ, дьону кытары куруутун уопсай тылы булара, дьыала туhугар бэйэтиттэн да, атыттартан да ирдэбиллээх буолара. Эппит тылыгар турумтуо, үлэҕэ бэриниилээх, толоругас уонна саҥа сүүрээни өйүүр-тэргитэр салайааччы этэ.
Убайаан оскуолатыгар үлэлии сылдьан Кыайыы парадыгар оскуола оҕолоругар единай форма төрүттээн, Ньурба дьонун биhирэбилин ылбыта. Онтон саҕалаан оскуолалар оҕолорун барыларын формалыыр буолбуттара. Гражданскай оборанаҕа үлэлиир кэмигэр элбэх саҥа сүүрээннэри, тэрээhиннэри киллэрбитэ. Сыл ахсын учение ыытыллар этэ, онно тэрилтэлэр бары дьоннорун, техникаларын түмэн улахан көрүүлэр, үлэлэр бараллара, наадалааҕы өссө туhалаах гына тэрийэллэрэ. Биир күүhүнэн ойуур ыраастааhыныгар, бөhүөлэк суолларын гравий кутан көннөрүүгэ уонна да атын улахан үлэлэри ыытара. Элбэх киhи мустан олус көтөҕүллүүлээхтик, таhаарыылаахтык үлэлииллэрэ. Тэрилтэлэр онно бэйэ-бэйэлэрин кытта ыкса билсиhэллэрэ, кэнникитин даҕаны сүрүн үлэлэригэр элбэхтик алтыhаллара. Ирдэбиллээх, кэскиллээх салайааччы диэн 1977 сыллаахха Ньурба бөhүөлэгин сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн анаабыттара. Маннык эриирдээх үлэҕэ сылдьан, дьон-сэргэ кыhалҕатын быhаарарга, уопсай дьыала интэриэhин сөпкө өйдүүргэ үөрэммитэ. Ол кэмҥэ элбэх үлэни ыыппыта. Бөhүөлэк уулуссаларын бетоннааhын, куурдуу, ханаабалары дириҥэтии, кытыы уулуссалары гравийан кутан тэҥнээhин, көҕөрдүү үлэлэрэ күүскэ барбыттара. Бөhүөлэги тупсарыы биллэрдик иннин диэки хардыылаабыта. Роман Иванович ол кэмнэргэ общественнай бэрээдэги кэhии утары милицияны кытта ДНД, ОКО тэрийэн, киэhэ аайы дьуhуурустуба олохтоон уулуссалары, учуокка турар ыаллары кэрийиини саҕалаабыта. Учуоттаах ыалларга сылдьан, өйдөтүү үлэтин эмиэ ыыталлара. Сорох олохтоохтор поссовекка бэйэлэрин аймахтарын сиэтэн аҕалан, арыгы испэттэрин курдук кэпсэт диэн Роман Ивановиhы көрдөhөллөрө. Социальнай боппуруостарга нэhилиэнньэ бэрэссэдээтэл кабинетын аанын саппакка сылдьар буолар этилэр, элбэх боппуруоhу быhаартараллара. Анаммыт приемнай күннэр диэн суох этилэр, дьоннор хайа баҕар кэмҥэ кэлэн, кыһалҕаларын кэпсээн, быhаартаран бараллара.
«Роман Иванович улуус салайар эргимтэтигэр олоххо чопчу толкуйдардаах, үп-харчы эргиирин, оройуон, Ньурба бөһүөлэгин кыаҕын толору билэр үлэһит быһыытынан сыаналанара. Онон ханык баҕарар таһымнаах мунньахтарга кини ылыннарыылаахтык уонна дакаастабыллаахтык кэпсэтэрэ, тэрилтэлэр салайааччыларын, оройуон активын өйөбүлүн ылара, кэскили, инникини өтө көрөр этэ. Ньурба куорат олохтоохторо сүүрбэччэ-отучча сыллааҕы быһаарыллыбатах олорор дьиэлэрин тутуу, автобус сырыытын тэрийии, сайынын водопроводунан, уунан хааччыйыы, бөһүөлэги көҕөрдүү, уулуссалары сырдатыы, бэрээдэктээһин, экология, ырааһырыы, “Чөл олох тиэргэнтэн саҕаланар” диэн хамсааһыннары, бетоннааһын, тротуардары оҥоруу, дьон үлэлиир уонна олорор сирдэринэн түмсүүлэрэ, учууталлар, төрөппүттэр уонна общественнай тэрилтэлэр оҕо иитиитигэр бииргэ үлэлээһиннэрэ, сэрии, тыыл ветераннарыгар өйдөбүнньүк, оройуон умнуллубат дьоннорун аллеята, парканы чөлүгэр түһэрии курдук хампаанньалары умнубатахтара буолуо дии саныыбын. Оттон тыа хаһаайыстыбатын оройуон киинин үлэһиттэрэ уонна үөрэнээччилэрэ өйөөн олорбуттарын ити саҕанааҕы салайааччылар билинэр буолуохтаахтар. Ону барытын иилэччи-саҕалааччы эрэ буолбакка, быһаччы толорооччулартан биирдэстэринэн Роман Иванович буолара. Көҕүлүүр, тэрийэр-түмэр ураты талааннааҕа, араас мероприятияларга сүүһүнэн киһини улахан дарбаана суох хомуйара, оннооҕор Союзка уонна республикаҕа эрэ бас бэринэбит дэнэр “улахан” салайааччылары тылыгар киллэрэрэ“ – диэн ол кэмнэри партийнай-советскай тутул, педагогическай үлэ, тыыл бэтэрээнэ, Ньурбатааҕы УПО Сэбиэтин солбуйааччы бэрэссэдээтэлэ Д.Д. Торохов ахтара.
1985 сыллаахха Роман Ивановиhы Партия райкомун пропаганда уонна агитация отделын сэбиэдиссэйинэн анаммыта. Ньурба улууhун Бочуоттаах гражданина, сэбиэскэй үлэ бэтэрээнэ Семен Михайлович Ефремов ол кэмнэри маннык ахтар: «Манна Роман Иванович олох билэр эйгэтигэр түбэспит курдук тута туох да мунаахсыйыыта, чугуннааhына суох үлэтигэр киирсэн барбыта. Үлэтин ис хоhоонун таба сыаналыыра, тыла - өhө ылбаҕайа, ылыннарыылааҕа бу үлэҕэ анаан төрөөбүт курдуга. Итиннэ кини үлэҕэ, олоххо уопута, теоретическай өттүнэн дириҥ бэлэмнээҕэ өтө көстөрө…»
Роман Иванович араас общественнай сорудахтары толорууга ураты болҕомтону уурара, эдэр кадрдары кытары үлэни биир сүрүн ирдэбил быһыытынан көрөрө. Оттон бэйэтэ күүстээх лектор, пропагандист, агитатор, бэрээдэги араҥаччылааччы быһыытынан оройуон киэҥ араҥатыгар биллэрэ. Нэһилиэнньэ кини кэпсээнин, быһаарыыларын сөбүлээн истэрэ, ылынара. Ол кини этиитэ чуолкайыттан, түмүктээһиннэрэ уонна быһарыылара ылыннарыылааҕыттан, олоҕу кытта ыкса сибээстээҕиттэн буолара.
Икки сыл үлэлээбитин кэннэ райпотребсоюз бэрэссэдээтэлинэн эрийсиилээх кэпсэтии кэннэ анаабыттара. Роман аккаастана сатаабыта – эргиэн үлэтигэр уопута суоҕун, сотору – сотору үлэттэн үлэҕэ көһө сылдьара табыгаһа суоҕун этэн көрбүтэ. Ол гынан баран, республиканскай потребсоюз бэрэссэдээтэлэ Д.Д. Попов көрдөһүүтүнэн пайщиктар мунньахтарыгар саамай сөптөөх кандидатура диэннэр, райпотребсоюз бэрэссэдээтэлинэн талбыттара. Үс сыл үтүө суобастаахтык, киэҥ хаhаайыстыбаны ыhыллыы-тоҕуллуу кэмигэр сөптөөхтүк тутан олорбута.
Бу сылларга үгүс тутуу барбыта, ол курдук 25 миэстэлээх таас гараж, “Промтовары”, “Дальнай Убоян” маҕаһыыннара, кондитерскай, коптильнай цехтэр, “Эрчим” маҕаһыыҥҥа эбии пристрой үлэҕэ киллэриллибиттэрэ, РПС хонтуоратын таһынааҕы площадка бетоннаммыта. Итини таһынан, тыа маҕаһыыннарыгар, котельнайдарга үгүс ремонт ыытыллыбыта. Биллэн турар, РПС үлэтэ-хамнаһа транспорт үлэтиттэн улахан тутулуктааҕын иһин автотранспортнай техниканы булунууга улахан болҕомто ууруллубута, аҥардас ити сылларга техника 45% саҥардыллыбыта. Ол саҕанааҕы техника билигин даҕаны туһалыы сылдьар буолан, нэһилиэнньэни абырыыр...
Роман Иванович өр сылларга кадрдары кытта үлэлээбит буолан, идэлээх үлэһиттэри иитиигэ ураты болҕомтотун уурбутун түмүгэр атыыһыттар 100% анал үөрэхтээһини барбыттара. Пекардары, кондитердары, кулинардары уонна повардары араас курстарга, семинар-практикумнарга ыытан үөрэттэрбитэ.
Атыы-эргиэн прогрессивнай ньымаларын олоххо киллэриигэ Ньурба кооператордара эмиэ инники күөҥҥэ сылдьыбыттара. Маҕаһыыннарга пайщиктаахтары, сүөһү үлэһиттэрин хааччыйар муннуктар баар буолбуттара, тиэйэ сылдьан атыылааһын, табаарынан маҕаһыыннар икки ардыларыгар атастаһыы, нэһилиэнньэ аһын-үөлүн, таҥаһын-сабын, оҥоһугун дуогабарынан тутан, комиссионнай сыананан атыылааһын курдук ньымалар туттуллар этилэр. Араас дьаарбаҥкалар, быыстапкалар, уулуссаҕа атыылаьһыннар ыытыллаллара. Ити сылларга тыа нэһилиэктэрин бэкээринэлэрэ үгүстэрэ киппииччэ оһохторго килиэби буһараллара. Онон кыһыны, сайыны быһа мас бэлэмнээһинигэр, тиэйиитигэр-таһыытыгар элбэх ороскуот тахсара. Итинник оһохторго килиэптэн атыны оҥорор да кыаллыбата. Ол иһин кинилэри ХПК-50 диэн полевой килиэп оһохторунан уларытыы барбыта. Килиэби таһынан араас булочнай оҥоһуктарга тиийэ оҥорон, оскуолалары, детсадтары уонна балыыһалары хааччыйыы саҕаламмыта. Табаар ассортименын элбэтии, улуус суола-ииһэ суох нэһилиэктэрин табаар, ас-таҥас сыллааҕы саппааһынан, отчуттары-булчуттары, сүөһү үлэһиттэрин араас дефицитнэй табаардарынан бастакы уочарат хааччыйыы туһунан уураахтары уонна дьаһаллары толоруу үгүс түбүгү эрэйэллэрэ. Аҕалыллыбыт табаар олохтоох дьаһалталар, араас хамыыһыйалар быһаарыыларынан тыырыллара. Ол сылларга дьон олоҕо-дьаһаҕа тупсубута, хамнас-дохуот биллэрдик эбиллибитэ, онон хас биирдии киһи атыылаһар кыаҕа улааппыта.
Ньурбатааҕы райпотребсоюз ити сылларга “Холбос” систематыгар биир бөдөҥүнэн биллэрэ, үчүгэй үлэлээхтэр ахсааннарыгар киирэрэ, эргиэн тэрилтэлэрин куоталаһыыларын кыайыылааҕын быһыытынан элбэх грамоталарынан уонна дипломнарынан наҕараадаламмыта.
Райпотребсоюз хаhаайыстыбата бөҕөргөөбүтүн, сөптөөх таһымҥа тахсыбытын кэннэ, 1990 сыллаахха Роман Ивановиhы райсовет исполкомун солбуйааччы бэрэссэдээтэлинэн талбыттара. Икки сыл үлэлээбитин кэннэ былаас уларыйыыта саҕаламмыта. Улуус дьаhалтатын баhылыгын солбуйааччыта диэн буолбута. Хаhан баҕар буоларын курдук, саҥа ирдэбилгэ, саҥа усулуобуйаҕа үлэлиир элбэх уустуктардаах уонна ыарахан. Былаас саҥа структуратын тэрээhинигэр Роман Иванович элбэхтик сүүрбүтэ-көппуүтэ. Ордук социальнай хайысхалар: пенсионнай сулууспа, доруобуйа харыстабыла, култуура, маассабай информация, социальнай көмүскэл, милиция уонна да атын эйгэлэр саҥалыы тэрээhиннэрэ кини быhаччы салайыытынан олохтоммуттара.
Ол сылларга Роман Иванович улус, үптэн ураты, бары хайысхаларын салайан олорбута: социальнай эйгэни, култуураны, доруобуйа харыстабылын, уорэҕириини, физкультура уонна спорт эйгэлэрин, эдэр ыччат үлэтин, коммунальнай хаһаайыстыбаны, промышленноһы, тутууну. Бу барыта кини хонтуруолугар баар этэ. Ону таһынан, Ньурба улууһугар ыытыллар араас таһымнаах тэрээһиннэр хамыыһыйаларын бэрэссэдээтэлинэн буолара. Күннэтэ сүүрбэччэҕэ тиийэр хаамыыһыйалары салайара. Утуйар уутун умнан, сынньанары билбэккэ, сылы сыллаан уоппуската суох үлэлээн, доруобуйатын олус айгыраппыта. Роман Иванович кабинетка олорон үлэлиир киһи буолбатах этэ, үлэ хаамыытын миэстэтигэр көрөн-билсэн, дьону кытары кэпсэтэн-быһаарсан баран, сөптөөх дьаһаллары ылара.
Роман Иванович салайбыт эйгэлэрин үлэһиттэрэ күн бүгүнүгэр дылы кинини ахталлар, суохтууллар. Биир саастыылахтара, доҕотторо Романы биһиги көлүөнэ биир саамай чаҕылхай талааннаах салайааччытынан ааҕаллар уонна кини курдук үлэҕэ бэриниилээхтик, үрдүк таһымнаахтык, норуотугар улахан убаастабылы ылан ситиһиилэхтик үлэлээбит салайааччылартан саамай ордуктара, бастыҥнара диэн ааттыыллар.
Кини үлэлиир эрдэҕинэ межведомственнай хамыыһыйа диэн күүскэ үлэлээбитэ. Улуус араас боппуруостарын бары эйгэ салайааччылара мустан, сүрдээх түмсүүлээхтик, биир сүбэнэн быһаарсар этилэр. Бэйэлэрин эрэ салааларын иһигэр буһа сылдьар буолбакка, бары салаа үлэтин тэҥҥэ быһаарсаллара. Доруобуйа харыстабылын кыһалҕатын бары эйгэ өттүттэн көрөн, толору былаан ылаллара. ЖКХ үлэтигэр култуура үлэһитин көрүүтүн эмиэ сыаналаан истэллэрэ. Ол иһин да буолуо ол кэмнээҕи салайааччылар бэйэ-бэйэлэрин олус үчүгэйдик билсэллэрэ, ыарахан түгэннэргэ бары саба түһэн көмөлөсүһэллэрэ. Күн бүгүҥҥэ дылы ол сыһыаннарын суохтууллар.
Биһиги аҕабыт Роман Иванович үлэҕэ төһө да умса түстэр, дьиэтигэр-уотугар, чугас дьонугар, аймахтарыгар, табаарыстарыгар олус кыһамньылаах, итии-истиҥ сыһыаннаах буолааччы. Бэйэтэ хаһан да биир да курортка, санаторийга сынньана барбатаҕа, үлэм да үлэм, миигинэ суох хайдах гыныахтарай, ити тэрээһини ыытыахпын наада, ол үлэни ситэриэхпин наада диэн кур аккаастанар аакка сылдьыбыта. Ол оннугар миигин хас сыл ахсын араас курортарга баран эмтэн, сынньан диэн күүһүнэн кэриэтэ ыытааччы. Ол иһин мин элбэх курортарга, соҕуруу дойдуларга сөптөөҕүн күүлэйдээн, сынньанан кэлбитим. Табаарыстарбыт ол кэмҥэ олус улахан көмө буолаллара.
Роман бокуойум суох диэн хаһан даҕаны оҕо көрүүтүттэн, таһыытыттан, мунньахтарга сылдьарыттан аккаастанааччыта суох. Оҕолор уруоктарыгар кыһаллалларын, режимы, бэрээдэги тутуһалларын, кинигэ ааҕалларын күүскэ ирдээччи. Хаһан да мөҕөн, улаханнык саҥаран оҕону кытта кэпсэппэт этэ. Элбэх куолу тылланааччыта суох, лоп-бааччы сүрүнүнэн биирдэ этэн кэбиһэр этэ. Оҕолор ону ордук өйдүүр-истэр курдуктара. Оскуолатааҕы олохторун кур интэриэһиргээн ыйыталаһан, миигиннээҕэр элбэҕи билэрэ. Ол да иһин буолуо бастакы субэһиттэрэ аҕалара этэ. Араас түгэннэргэ аймаммакка, сөптөөх быһаарыыны ыларын көрөн, оҕолор эмиэ олус туттунар, аймалҕана суох буола улааттылар. Аҕалара бэйэтин холобурунан иитэлиирэ.
Үлэтин кэмигэр биһиэхэ дьиэбитигэр араас үрдүк таһымнаах салайааччылар ыалдьыттаан ааспыттара. Олору кытары кэпсэтэн-ипсэтэн оҕолор дуоһунастаах дьонтон саллыбат-уолуйбат буолаллара. Кэнники үлэлэригэр ити барыта күүс-көмө буолар эбит. Дьиэ иһигэр оҕолору сороҕор нууччалыы кэпсэтиннэрэрэ, нууччалыы остуоруйалаах пластинкалары элбэхтик иһитиннэрэрэ. Тылы билэллэригэр туһалаах буолуо диэччи. Ол чахчы туһалыыр эбит. Сашалаах Саргылаана нууччалыы олох босхо, сөпкө саҥараллар, көрүүлэрин-санааларын нууччалыы чопчу тириэрдэллэр, барьер оҥостубаттар. Роман араас тэрээһиннэр боппуруостарын дьиэтигэр сылдьан эмиэ быһаарсара, телефонунан элбэхтик кэпсэтэрэ. Араас проблемалар хайдах быһаарыллыбыттарын олорон эрээри биһиэхэ кэпсиир этэ. Оҕолор ону истэн эбитэ дуу, бэйэлэрэ эбитэ дуу тэрийэр-көҕүлүүр талааннаахтар, оскуола саҕаттан олоххо актыыбынай позициялаахтар.
Биһиги Романныын 31 сыл эйэ-дэмнээхтик олорбуппут, 2 оҕолоохпут, билигин мин 5 сиэннээхпин, 1 хос сиэннээхпин. Оҕолор үлэһит дьон буола улаатаннар, бэйэлэрэ туспа суоллаах-иистээх дьон буоллулар.
Тапталлаах аҕабыт, эһэбит Роман Иванович улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ сырдык аатын ааттатан, холобур оҥостор туруу үлэһит быһыытынан биллэр. Кини кылгас буолан баран чаҕылхай олоҕу олорон ааспыта. Бииргэ алтыһан үлэлээн ааспыт коллегаларын, доҕотторун, табаарыстарын санааларыгар-дууһаларыгар күн бүгүнүгэр дылы үтүө өйдөбүл буолан сылдьар. Роман Иванович үлэлээн-хамсаан ааспыт кэмин, үлэтин-хамнаһын, дьоҥҥо-сэргэҕэ оҥорбут үтүөтүн туһунан инникитин даҕаны ахтан-санаан ааһыахтара турдаҕа.
31 сыл бииргэ олорбут кэргэнэ, үлэ бэтэрээнэ, Россия уопсай үөрэҕириитин Бочуоттаах үлэһитэ, Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна уонна Бочуоттаах бэтэрээнэ, Ньурба куорат Бочуоттаах гражданина, 42 сыл педагогическай стажтаах Федорова Надежда Лукинична, 2018 сыл.
Федорова Надежда Лукинична
