Анисимов Николай Иванович

            Биһиги улууспут республикаҕа алмаас промышленноһын сайдыытыгар бастакынан кылааты киллэрбит улуус буоларынан биһиги, ньурбалар, бука бары киэн туттабыт. Историяҕа биллэрин курдук, маҥнай алмааһы көрдүүр үлэни Тунгусскай экспедиция 1948 сыллаахха саҕалаабыта. Онтон эһиилигэр, атырдьах ыйын 7 күнүгэр1949 сыллаахха, Бүлүү өрүскэ Кириэстээх дэриэбинэтин аттыгар Саха сирин бастакы алмааһын булуу геологияҕа биир улахан ситиһииннэн буолар.

            Аҕыйах хонук иһигэр "Соколиная" диэн косаттан 22 алмаас булуллан, Саха сирин алмааһын туһунан сурах Москваҕа тиийэ тэнийэ көппүтэ. Эһиилигэр, Бүлүү бэйэтинэн эрэ муҥурдаммакка, кини салааларыгар эмиэ алмааһы көрдөөһүн киэҥ далааһыннаахтык барар. Оччотооҕу бириэмэҕэ алмаас хантан кэлэрин, ханна-туохха үөскүүрүн, кини ийэ буора хайдах быһыылааҕын-таһаалааҕын туһунан ким да билбэт этэ. Бастаан Саха сиригэр көрдөөһүнү салайан-тэрийэн ыыппыт биллиилээх геолог Г.Х. Файнштейн буолар.

         Ол курдук биһиги улууспут киинигэр, Ньурбаҕа 1951 сыллаахха кунду тааһы көрдүүргэ аналлаах Амакинскай экспедиция олохсуйбута уонна Саха сирин арҕаа өттүгэр, Ньурба улууһун сиригэр-уотугар алмааһы көрдөөбүтүнэн барбыта. Саха сирин киэҥ киэлитигэр алмаас, кыһыл көмүс, чох, газ, нефть курдук сир баайын арыйсан Россия уонна Саха сирин дьонун-сэргэтин туһатыгар таһаарыыга тугунан да кэмнэммэт улахан кылааты киллэрбитэ.

          Киһи барахсан аан дойдуга ыалдьыт буолан кэлэн араас суолунан-ииһинэн сылдьан олоҕун суолун түмүктүүр.

         Мин аҕам, Анисимов Николай Иванович 1931 сыллаахха, атырдьах ыйын 1 күнүгэр, Мэҥэдьэк нэһилиэгэр, Хатыы Таппалаах диэн сиригэр төрөөбүт. Аҕата, эһэм Иван Фёдорович 1942 с.үлэ фронугар, ыраах хоту Тиксиигэ, балыктааһыҥҥа ыытыллыбыт. Онон аҕам отой кыра эрдэҕиттэн икки быраатын иитиһэн, сүөһү көрүүтүгэр ийэтигэр илии-атах буолан күүстээх үлэҕэ миккиллэн улааппыт. Ыар сэрии сылларын, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан, нэһиилэ олорон ааспыттар. Ол туһунан кэпсии сылдьыбат этэ. Колхоз тутаах үлэһитэ буолан сайынын оттоон, кыһынын сүөһү көрөн сырыттаҕына, оччолорго 19 саастаах эбит, бастакы алмаас көстөн, колхозтан көмөҕө икки аттаах киһитэ биэрэҕит диэн нэрээт кэлбитигэр туруу үлэһит диэн талыллан барбыт. Онон 1950 сыллаахха Сунтар оройуонун Кириэстээҕэр тиийбит.  Манна шурфаттан фабрикаҕа таас таһыытыгар сылдьыбыт. Хомустаах диэн сиргэ порт дьиэтин тутуутугар үлэлэспит. Куокуну, Рабочай, Соколинай диэн учаастактарынан сылдьан, чиэһинэй саха киһитин, фабрика сууйбут концентрат тааһын рентгеҥҥа рюкзагынан таһар үлэҕэ сырытыннарбыттар. Нууччалыы улаханнык билбэт саха киһитэ ол салайааччыларыттан Файнштейны уонна учаастагын бас көс киһитин Беловы эрэ өйдөөн хаалтын кэпсиирэ. Ити курдук үс сыл саннын күүһүнэн, ыарахан үлэҕэ сылдьыбыт. 1954 сыллаахха армияҕа ыытаары 200 киһи буолан, борокуотунан Ньурбаҕа кэлбиттэр. Дьону Дьокускайга самолетунан таспыттар, бүтэһиккэ 15 киһини былаан туолла диэн ылбатахтар. Аҕам үөрэ-көтө дойдутугар Хатыыга төннүбүт. 1956 сылга ийэбин Семенова Александра Николаевнаны кэргэн ылан, алта оҕону төрөтөн быр-бааччы олорбут. Колхозка, совхозка таһаарыылаахтык сүөһү көрүүтүгэр, саһыл иитиитигэр, кэлин кадровай булчут, сылгыһытынан үлэлээн пенсияҕа тахсыбыта. Сыралаах үлэлэрин түмүгүнэн босхо путевканнан наҕараадаланан Орто Азияннан үс буолан (Кононов Павел Сергеевич, Васильев Пантелеймон Григорьевич буолан) күүлэйдээн кэлбиттэрэ.

       Аҕам киһи быһыытынан амарах, сорсуннаах сонордьут, «күн бүттэ» диэн тыллаах туруу үлэһит киһи этэ. 1995 сыллаахха тахсыбыт А.Я.Овчинникова «Участие местного населения в открытии века» диэн кинигэҕэ, аҕам аата алмаас аһыллыытыгар кыттыылаах олохтоохтор эбиилик испииһэктэригэр киллэриллибитэ. Итиннэ өссө дэриэбинэбититтэн ийэм эдьиийэ Афанасьева Мария Павловна, Яковлев Василий Николаевич,Данилов Александр Павлович суруллубуттара. Саха киһи сиэринэн, сэмэй дьон ол үлэлээбиттэрин туһунан справка эҥин хомуһа сылдьыбатах буолан, ити алмаас көрдөөһүнүгэр оччо ыарахан кэмҥэ, бастакылар көмөлөрө умнууга хаалан улаханнык сыаналамматаҕа. Итиннэ даҕатан эттэххэ: күтүөттэрбит Матвеев Андрей Кириллович Амакинскай экспедицияҕа, онтон Кузьмин Николай Александрович Мирнэй куорат тутуутугар өр соҕустук үлэлээн уонна син дөкүмүөн хараллар кэмэ буолан, иккиэн «Алмазная Осень» диэнтэн пенсияларыгар эбии төлөбүр кэлэрин өйдүүбүн. Кэлиҥҥи сылларга аҕам, Анисимов Николай Иванович юбилейнай көрсүһүүгэ Ньурбаҕа олорон, сылдьан юбилейнай значогунан бэлиэтэммитэ.

        Ийэбинээн, Семенова Александра Николаевналыын кыһыл көмүс сыбаайбаларыгар түбэһиннэрэн, Мирнэйгэ «Горняк» профилакторийга сынньанан кэлбиттэрин, «ырайга сылдьан кэллибит» диэн, олохторун биир кэрэ түгэнинэн ааҕан куруук саныыллара. Аҕам Анисимов Николай Иванович 89 сааһыгар, толору нус-хас олоҕу олорон 2020 сыллаахха олохтон туораабыта.

Төрөппүттэрбит бэйэлэрин бириэмэлэригэр дьоһуннаахтык олорон, үлэлээн ааспыттара. Биһигини иитэн, сөптөөх суолга үктэннэрбиттэригэр муҥура суох махталлаахпыт, кинилэринэн киэн туттабыт, үтүө ааттарын түһэн биэрбэккэ кыһаллабыт. Оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ кинилэр олохторун салҕыыллар.

                                                             ( Ахтыыны суруйда кыыһа, Людмила Николаевна Анисимова)

                                                                                                     Ньурба, сэтинньи ый, 2023 сыл.